SU SARDU LÌNGUA DE EUROPA
Unu progetu cun su contribudu de sa
Fondazione di Sardegna

e cun sa patrocìniu



Arresùmini de is cuntènnidus
INTRODUSIDURA A SU SARDU: LINGUA DE EUROPA
Premessa
Su progetu
Su progetu bolit arrecuperai sa lìngua de bartzolu nosta, sa lìngua sarda, chi po nexi de s’arredusimentu de sa trasmitidura de babbus e mamas a fillus, est acanta de si sperdi. In s’arrealidadi nosta aundi is paisàgius funt bessendi sèmpiri prus omologantis, bincit chini donat una bisura identitària forti a su chi est sa territorialidadi sua. Su progetu bolit fraigai diferèntzias no scéti po mèdiu de una lògica furesada totu a acolladas de sagras, ca custu tretu no est bincidori, ma ponendi impari personis e turistas in d-una faina de avaloramentu de su chi fait parti de su connotu nostu; su chi est sa sustàntzia de s’identidadi sarda: sa lìngua de lati.
Is tentas nostas po cumpriri s’amosta
– Fai cumprendi chi su sardu tenit un’importu de fundòriu po s’idenidadi regionali e unu balimentu in prus che a beni no materiali de importu mannu ùnicu chi podit essi spèndiu finsas in s’avaloramentu turìsticu, e no scéti culturali de s’Ìsula. Su focus no at a essi scéti sa cultura de su connotu, ma ativai unu protzessu de formadura de una comunidadi linguìstica cuscenti de sei etotu, sa etnogènesi sua.
– Amostai chi sa lìngua sarda podit bessiri un’elementu de importu de caraterisadura e arreconnoscimentu de sa Sardìnnia: sa cultura linguìstica che a identidadi e duncas no scéti simplementi una manifestada nostàlgica de su passau, ma elementu biu arrelatau cun su tempus de
– Amostai chi sa lìngua sarda podit essi una cosa po fai acostai is turistas puru. Pensaus puru de ponni impari is cumentus de is bisitadoris in d-unu logu apostadamenti cuncordau.
Is arresurtaus chi pensaus de otenni
– bessiri che a progetu utilosu po assegurai unu cras a sa lìngua sarda comenti mèdiu de comunicatzioni normali intre is personis in d-una comundadi;
– adelantai elementus distinghidoris de sa comunidadi sarda po is bisitadoris. Su sardu che a ogetu de esponidura che a icona e siddu de identidadi comunitària;
– avalorai sa lìngua de lati che a prenda no materiali de sa comunidadi sarda.
Su Presidenti de Acadèmia de su Sardu
Massimo Madrigale
S’Arresponsàbili de is eventus de Acadèmia de su Sardu
Alessandra Pinna
STÒRIA DE SA LÌNGUA SARDA
Introdusidura a sa chistioni
Cun arreferimentu a sa literadura scientìfica acadèmica podeus nai ca su sardu o Lìngua sarda est una lìngua neolatina o romanza, est a nai ca est filla de su latinu betiu in Sardìnnia de is
Sa Carta de Logu
Sa Carta de Logu est unu de is prus scritus de importu de totu su mesuevu sardu. Est su còdixi de leis tzivilis e penalis de su Rennu de Arbaree e arrapresentat, duncas, unas cantu
A s’inghitzu, in su Mesuevu
In su momentu de sa derruta de s’Imperu Romanu de Ocidenti, in su 476 p.C., sa Sardìnnia fiat me is manus de is Vàndalus de Genserico, chi iant ocupau s’ìsula de su 456 finas a
De su proibitzionismu a oindii
Su 1900 cumentzat cun d-unus cantu fatus chi scampàniant sa porta a sa lìngua italiana, faendi trabucai sa lìngua sarda: su disterru e sa Primu Gherra Mundiali amesturant e ponint a costau genti de dònnia
IS BABBUS DE SA LINGUÌSTICA SARDA
Introdusidura a sa chistioni
Me is primus annus de su ‘500 in Casteddu e in Tàtari nascint is primus scolas de gramàtica. In prus, su Cuntzìliu de Trento, iat stabilèssiu chi predis e paras depiant tenni una cultura prus
Max Leopold Wagner
Linguista tedescu nàscïu in Germània in sa tzitadi de Mònacu de Baviera in su 1880 e mortu a Washington in is Stadus Aunius de Amèrica (USA) in su 1962. Est cunsiderau a totòmini su babbu
Màssimu Pittau
Est unu de is babbus mannus de sa linguìstica sarda; est nàscïu in Nùgoro in su 1921 ma Tàtari dd’at pigau che a fillu-de-ànima a matucu. A su dialetu nugoresu at dedicau sa tesi de
Eduardo Blasco Ferrer
Su linguista cadalanu Eduardo Blasco Ferrer est nàscïu in Bartzellona in Cadalùnnia su 15 de su mesi de Làmpadas de su 1956 e est mortu in Bastia in Còssiga su 12 de gennàrgiu de su
SA LITERADURA SCRITA IN SARDU
Antoni Garau
(Aristanis 1907-1988) Est su prus importanti scridori de cumèdias in lìngua sarda de su 1900. Cumentzat a studiai a Santu Lussùrgiu, in su collègiu de is Salesianus, perou a 14 annus ddi tocat a torrai
Aquilino Cannas
Nascit in Casteddu su 9 de donniasantu de su 1914. In su 1941 intrat in s’esèrcitu e apustis de ai abitau sa Scola po Ofitzialis in Pinerolo, fait parti de sa campànnia de Àfrica, El
Antiogu Giosepi Casula
(famau Montanaru) (Dèsulu 1878 – 1957) “Antioco Casula, più noto sotto lo pseudonimo di Montanaru, si ha da ritenere, per concorde giudizio della critica, il più importante ed interessante poeta in volgare sardo della letteratura
Benvenuto Lobina
(Biddanoa de Tulu 1914 – Tàtari 1993) Est unu de is prus scridoris importantis de Sardìnnia de su ‘900, scridori bilingu de poesia e de prosa. Cumentzat a giòvunu a scriri poesias. A 14 annus
Larentu Pusceddu
Larentu Pusceddu fit nàschidu in Oroteddi su 9 de frearzu de su 1947. Si fit diplomadu in s’iscola agrària e dae su 1971 aiat fatu su dirigidore provintziale de sa Cgil de Nùgoro. Iat collaborau
Melchiorre Murenu
Apustis de cent’annus de sa morti de Murenu sa poesia sua dd’ant torrada a bogai a pillu po ddi giai vàllia. No si sciit ita fessit suu o ita no, scideus ca is fontis de
Pascali Dessanai
(Nùgoro 1868 – Uras 1919) Pascali Dessanai nascit de Luisu Sanna e Mariantonia Nurra Sini. Ecus su primu piessìnniu de cust’autori, su sangunau: poita Dessanai, candu su babu fiat Sanna? In s’arregistru de is cojas
Sarbador Àngiulu Spano
(Biddaxidru, 1925 – 2004) Giorronalista pubricista, scridori e òmini polìtigu. Est stètiu unu de is fundadoris de sa Democratzia Cristiana in Sardìnnia e dirigidori regionali de is Giòvanus de Atzioni Catòlica candu in su natzionali
Pàulu Pillonca
Pàulu Pillonca est nàscïu in Òsile s’8 de su mesi de ladàmini de su 1942. Fut giorronalista, scridori, autori de òberas teatralis. Si fut laureau in s’Universidadi de Casteddu in su cursu de Lìteras e
Tonio Dei
Antoni Dei naschet in Lanusei su 14 de su mese de nadale de su 1926, a sa mama li naran Lìdia Piroddi, a su babbu Ènniu Dei. Su babbu triballiaiat in banca, sa mama sighiat
IS CANTADORIS / SOS CANTADORES
Bitiredda Melis
Maria Itria Melis (Bitiredda) fiat una poetissa de Lunamatrona (mancai medas narant ca fiat de Ceraxus) chi in su 1800 at cantau cun is collegas mascus me is otadas in campidanesu. No si-nd’assicat de cantai
Enea Danese
Nàscïu in su 1924 in Pauli Pirri e mortu in su 1999. Mancai si fessit trasferiu a Maracalagonis, est abarrau cun Pauli in su coru, interessendi-sì sèmpiri a sa bidda. Me is poesias bieus cumenti
Antoni Pani
Nàscïu in Quartu Sant’Aleni su 6 de su mesi de austu 1962. Incumentzat a 19 annus cumenti cantadori campidanesu, s’atòbiat e cantat cun poetas de su tempus, cumenti Giuanni Broi de Igrèsias, Rafaelli (Fieli) Urru
Arremundu Piras
Nàscïu in Biddanoa Monteleone (SS) su 29 de su mesi de ladàmini 1905, fillu de Denoisa Galleri e Fideli Piras, famìllia de pastoris arricus. Sa mama si morit candu issu teniat set’annus e po totu
Paola Dentoni
Est de is pagus cantadoras chi oi agataus in su palcu. At incumentzau po giogu de pitica, cumenti narat issa etotu, po sodigai e afinai custa passioni po totu sa vida. De Ceraxus, fait parti
Pepe Sozu
Nàschidu in Bonolva su 24 de làmpadas 1914. Poeta de intremesu dae su segundu a su de tres inzènneros istòricos de sos poetas est amentadu pro sos versos costruidos cun perfessione mètrica e liritzidade inue
Paolo Zedda
Nàscïu in Sìnnia in su 1964, fait parti de su giru de is poetas improvisadoris professionistas de su 1997. De su 2006 a su 2009 insènniat Etnomusicologia a s’Universidadi de is Stùdius de Casteddu; reladori
MÙSICA DE OI IN SARDU
Askra
Is Askra funt una truma musicali punk rock nàscïa in Thiniscole in su 1993. Cantant pruschetotu in sardu, calincuna cantzoni in spanniolu e in àteras lìnguas puru. Is Askra funt acapiaus meda a sa lìngua
Balentia
Is Balentia nascint in su 1995 de sa sciusciada de is Mogoro Posse. In su 1995 bessit su primu demo: Balentia Sarda. In su 1997 lompint a is finalis a unu cuncursu natzionali de importu,
Bujumannu
Simone Pireddu, Bujumannu, si presentat po sa primu borta in su palcu in su 1990 cun is Noize Posse una truma rap serramannesa. In su 1996 fundat cun Skaetta, Diego Asuni e Cristian Dettori is
Claudia Aru
Claudia nos contat su mundu inue est “nàscïa e pascïa”, e chi ducas connoschet, cun isprudrèddiu e ironia. Cando cantat at sèmpere unu trazu teatrale e unu colore chi a bias amentat su tempus passadu,
Cordas et Cannas
Sa truma de “Cordas et Cannas” est nàscia in Terranoa (Olbia) in su 1978/1979 de s’atòbiu de musicheris chi teniant caminus diferentis ma is pròpius tentas e disìgius musicalis. Su trabballu insoru punnat luegus a
Dr Drer & Crc Posse
Est una truma casteddaja nàscïa in su 1991, est de is primus posse sardu-italianas. Sa mùsica insoru est un’amesturu de rap, reggae e sonus de su connotu. A incumintzu sa truma fut formada de 3
Franco Madau
Nàscïu in Tuili (CA) in su 1953, est connotu meda comenti a sonadori e autori de cantzonis ispiradas a su connotu sardu. Disterrat in Milanu in su 1969 e, apustis, movit e trabballat in Sesto
Istentales
Su nòmini de sa truma s’arreferit a un’isteddu aìnturu de Sos tres res (is tres gurreis), chi fiat un ghia po su trabballu de pastoris e messajus. Nascint in su 1995 e incarrerant luegus cun
Kenze Neke
Fundadoris de sa truma funt Enzo Saporito e Sandro Usai (agoa s’aciungint Toni Carta e apustis ancora, chi intrat e chi si-ndi andat: Guido Forlano, Massi Circelli, Massimo Loriga, Stefano Ferrando, Claudio Roccia, Gavino Murgia,
Malasorti
Malasorti est una truma formada de tres artistas chi imperat su dub, su jazz e su “chena de acabbai” coment’e linguatzu, ddi praxit finsas a spriculitai is poèticas sardas, tropicalis e de su mesuderràneu. Est
Menhir
Is Menhir, nugoresus, funt nàscïus in su ’97 e ndi faint parti Kingaiè e Momak, artistas cun sperièntzias de importu in su hip-hop e breakdance, issus puru cantant in sardu. A càbudu de is annus
Piero Marras
Piero Marras (Piero Salis a s’anàgrafi) nàscit in Nùgoro in su 1949. Est arreconnotu coment’e anticipadori e esponenti mannu de sa mùsica ètnica sarda. Inghitzat a sonai in Nùgoro cun trumas de su logu e
Randagiu Sardu
Randàgiu sardu (Carlo Concu) est un’artista Ragga-hip hop de Seddori. Su primu vìdeu chi pubbricat est de su 2008, S’Arrespiru, cun sa collaboratzioni de Quilo. Sighint, de su 2008 a su 2012, àterus 3 cd:
Ratapignatta
Is Ratapignata nascint in su 1998 in Casteddu. Est una truma formada de 10 artistas chi benint de unas cantu sperièntzias musicalis e chi cumpartzint su prexeri po su ska, su reggae e su rocksteady.
Rossella Faa
Cantanti, cumponidora, cantastòrias, atora in is spetàculus-cuntzertu, contat in sardu e italianu cun grandu teatralidadi e presèntzia scènica, contus spassiosus meda de fèminas de is biddas. Dd’acumpàngiant su contrabassista Nicola Cossu e su ghitarreri Giacomo
Sa Razza – QUILO
Sa truma incumintzat a sonai in su 1991 faendi su primu discu mix de 12″: In sa Ia e Castia In Fundu. Quilo (su cabu), partit a Torinu e connoscit a Tristano Ferrero, Tritza, Dj
Stranos Elementos
Nascint in su 2003 e finas a oi ant prodùsiu 3 discus originalis pighendi parti a medas live set. Portant ainnantis su rap pruschetotu in sardu logudoresu e polthutorresu. Oi custa truma est cumposta de
Tazenda
In su 1988 Gigi Camedda, Gino Marielli e Andrea Parodi ndi pesant su progetu Tazenda, una de is primus e de is prus trumas connotas de rock ètnicu. In su primu discu insoru s’intendit luegus