Salvator Angelo Spano

Salvator Angelo Spano

(Biddaxidru, 1925 – 2004)

Z

ornalista pubritzista, iscritore e òmine polìticu. Est unu de sos chi an fundadu sa Democratzia Cristiana in Sardìnnia e dirigidore regionale de sos Zòvanos de s’Assione Catòlica, cando in su nassionale bi fin s’amigu corale Carlo Carretto (1910-1988) e Luigi Gedda (1902-2000), chi fit distimonzu a su coju. Est istadu cossizeri regionale dae su 1953 a su 1982, assessore a sos Tribàllios Pùbricos, a sas Finàntzias, a s’Artesania e a sa Sanidade e, in su 1972, presidente de sa Regione.
In su 1982 detzidit de lassare sa polìtica e de istudiare Teologia. In su 1991 su pìscamu de Ales Mons. Antonino Orrù lu nòmenat Diàconu.
Fut su primu presidente de sa Fundatzione Giuseppe Dessì. At iscritu òberas in limba italiana, ma pruscheàteru at iscritu contos in limba sarda, poesias, tradussiones de autores istranzos e òberas pro su teatru.
At  bìnchidu pro duas bias su Prèmiu Montanaru de Dèsulu e chimbe bias su Prèmiu Otieri: duas pro su teatru, in su 1977 cun “S’arroppapaneri” e in su 1981 cun “Su parenti americanu”, duas bias pro sa prosa e una pro sa poesia. In su 1989, pro “Sa vid’ ‘e Gesu Gristu a sa manera nosta”, una regorta monumentale de 4676 versos regortos in 334 sonetos, sa zuria de su Prèmiu li cuntzedit  unu “Fentomu de onore”.
Pro su chi pertocat su teatru, at iscritu in totu deghe òberas, oto cumèdias, unu Passio e unu monòlogu. Sas cumèdias sun gasi totu òberas chi contan sa vida de donzi die, agantzànde-si medas bortas a fatos istòricos e pesànde-los a inghìriu de issos, sas istòrias de sos pessonazos tìpicos de sas òberas suas: 

“La  cifra stilistica più propria di  Salvator  Angelo  Spano non è  il  patimento o la denuncia, ma l’ironia e il sarcasmo e  precisamente, quello  che  sembra  essere  il  segno  specifico  della letteratura campidanese: la farsa, cioè lo stravolgimento scenico, tragicomico del personaggio paesano, secondo il quale niente c’è di drammatico nella vita su cui non ci si possa fare una risata agrodolce”. 18

Est de importu amentare chi una de sas cumedias de Spano, “Su parenti americanu”, l’at traduida in logudoresu Antoni Canalis e presentada su 30 de trìulas 2020  in Otieri dae sa Compagnia delle Donne pro festare sos 60 annos de su Prèmiu Otieri. 19

Mancari apat sèmpere faeddadu in sardu si movet a iscrìere in limba sarda a cara a sos chimbant’annos ebia. In cussu tempus non b’aiat medas gramàticas sardas: tando, impreande sos cossizos e sos inditos de amigos professores cale Massimo Pittau (a.) e Eduardo Blasco Ferrer (a.) e sos tribàllios de su prof. Antonio Sanna, de Max Leopold Wagner (a.), de Vincenzo Raimondo Porru (a.), de Antoni Lepori (a.) e de Mario Puddu (a.), Spano si movet a iscrìere a comintzu cun d-una grafia chi fut meda bighina a su faeddu de Biddaxidru, sa bidda sua.
At  sighidu a istudiare e a si cunfrontare, ca fut sèmpere in chirca de agatare una manera lìmpia e parìmighe pro iscrìere su sardu. In sos annos chi sighin at àpidu medas dudas e mezoros in sa manera de iscrìere, e a sa fine est lòmpidu a un’achilìbriu intre sas avansadas difarentes de iscritura chi andaian in cussu tempus.
In su 2003 comintzat a currèzere e aparizare totu sas fainas suas cun sas règulas noas chi s’aiat postu in conca da fàghere. Ma acudit a currèzere unos cantos tribàllios ebia, ca in su 2004 sa morte si-che-lu leat. Dae annos su tribàlliu de curressione est leadu in manu dae su fizu Zuanne chi at zai agabbadu totu sa produssione teatrale èdita e inèdita chi est acanta a èssere pubricada.
In sos ùrtimos annos de vida Sarbadore Ànghelu Spano est andadu contra a sa “Limba Sarda Unificada”, una limba artifitziale chi fit aminetande sa bariedade campidanesa. Issu non fit contra a una limba aunizada, a s’imbesse, issu naraiat chi fut possìbile de àere una limba ùnica, mancari faghende intrare sa limba sarda in s’iscola.

Ma questo tentativo di unificazione deve poter avvenire senza fretta, col massimo del consenso e con l’apporto di scrittori, docenti, operatori culturali delle diverse varianti, senza colpi di mano e tentativi più o meno consapevoli di sopraffazione, senza la imposizione di codici e di regole che possono ledere in qualche modo e offendere la sensibilità e la dignità di coloro che parlano e vogliono continuare a parlare e vivere con la loro variante”. 20 

Sarbadore Ànghelu Spano creiat in sos sardos, creiat in su sardu e creiat in sa Sardìnnia. E pedit, a die de oe, cun fortza a sos sardos de àere fide in su chi sun, in sa limba chi imprean, e in sa terra inue biven.  Est custu su testamentu chi at chèrfidu lassare a totu cuddos chi si ponen a lèzere sas fainas suas. 

SU PARENTI AMERICANU

ATTU PRIMU

Un trettu de bia: a mau manca bessint us cantus domus, e una est una crannezzeria; asuba de sa porta ddoi è iscrittu “Macelleria” e ananti ddoi è cancu ganciu cun cancu arrogu de pezza appiccada. A mau deretta atras domus: ind’una funti preparendu po aberri un negoziu. Tra una porta e s’atra currinti mureddas po si sezzi sa genti; accant’e medas portas si ddoi pesada un stabeddu de axina. Seus in beranu, a pusti prangiu, pagus annus appustis s’urtima gherra.

I

Giuanni crannazzeri e Arramundiccu

Giuanni
(è sezziu in sa muredda cu Arramundiccu; portad ua scovitta de murta po nci sciuiai sa musca de sa pezza) Ma ti parid Arramundiccu? …a mi oll’aberri custu negoziu propriu a facci!

Arram.
Ah balla! …certu ca no est ua cosa bella! …e pareri t’anti domandau? (fumadu zigarru a fogu aintru)

Giuanni
A mei? …nudda m’anti nau, mancu b.… e cussu ca Maria Antioga gei bivid ingui
accanta e no . mancu in su paravundu! Ad’affittau su locali senz’e mi nai nudda, a
iscusiaiscusi e totu diabressi…

Arram.
Oromabas, ua pressi bella! tanti ge no . nudda sa prenda chi si nd’. portau!

Giuanni
Ci ndi fiat propriu bisongiu in bidda nosta!

Arram.
Gei nc’indanta de maistus de linna! e Luisu Vacca no bast.da?

Giuanni
No no, ca immui si oint’ammodernai de unu tottu, candu mai iad a essi! no bast.nt’in Casteddu custus negozius? nossi, candu mai, ca nci o.ant’in bidda nosta puru, ca imm. seus bessìus importantis… nci ointi tott’is comododadis… […]

SU PARENTE AMERICANU
(girada in logudoresu in su 2020 dai Antoni Canalis)

ATTU PRIMU

S’iscena dat a bider unu trettu ‘e carrela; a manu manca b’at paritzas domos e unu masellu. Acculzu a sa janna b’est iscrittu: “Macelleria”, e a dainanti b’at calchi gantzu e calchi bicculu ‘e pet’appicada. A manu dresta, ateras domos. In d’una fin preparende, pro abberrer buttega… Tra una janna e.i s’atera curren mureddas pro si setzer sa zente. A costazu ‘e jannas meda, calchi cuinzolu ‘e ‘ua. Semus in atunzu, a d’austadu. Pagos annos a pustis de s’ultima gherra.

I

Giuanne (masellaju) e Remundeddu

Giuanne
(setzidu in sa muredda cun Remundeddu; gìghet un’iscobitta ‘e murta pro ch’iscantiare sa musca dai sa petta) Ma a ti paret, Remund.? …mi cheren abèrrer custa buttega propriu in cara!

Rem.
Ah, balla! Tzertu chi no est cosa bella! E premmissu t’an pedidu? (fumendesi unu zigarru a fog’a intro)

Giuanne
A mie? …nudda m’an nadu, mancu ba’ …E.i cussu ca Maria Antioga bivet a costazu, no est mancu in su parafundu! At afitadu su locale chena mi narrer nudda, a s’iscuj’iscuja e tot’in presse…

Rem.
Innoromala! Una bella presse! Tantu no est nudda sa prenda chi si nd’at battidu!

Giuanne
Ello! Che faghiat propiu bisonzu, in bidda nostra!

Rem.
No che nd’at de mastros de ascia? E Luisi Matta no bastaiat?

Giuanne
Nono, no! Ca como si cheren ammodernare de unu dottu; cando mai tet essere? No bastan’a ch’essere in Otieri custas butegas? Cando mai che cherian in bidda nostra puru, ca como semus diventados importantes… Che cherian totu sas codumidades… […]

Giuanne
Nono, no! Ca como si cheren ammodernare de unu dottu; cando mai tet essere? No bastan’a ch’essere in Otieri custas butegas? Cando mai che cherian in bidda nostra puru, ca como semus diventados importantes… Che cherian totu sas codumidades… […]

Cumparti

Share on facebook
Facebook
Share on whatsapp
WhatsApp
Share on email
Email

Unu progetu cun su contribudu de sa Fondazione di Sardegna

Còmpora su lìberu de
SU SARDU, LÌNGUA
DE EUROPA