Sa Carta de Logu

Sa Carta de Logu est unu de sos iscritos prus de importu in totu su mesuevu sardu. Est su còditze de sas lezes tziviles e penales de su Rennu de Arbaree e mustrat, ducas, unas cantas normas zurìdicas chi, pro sa majoria, nde benin dae sa zurisprudèntzia romana e bisantina e fintzas dae su sardu connotu de su logu etotu. Sa parte prus antiga de custu còditze l’at iscrita fortzis su zùighe Marianu IV de Arbaree cojadu cun sa cadalana Timbora de Rocaberti. Marianu IV at apidu dae Timbora tres fizos: Ugo, Lionora e Beatritze. Posca, intre sos annos 1388 e 1392, sa fiza Lionora, zuighissa de Arbaree aunit sas lezes de su babbu in sa Carta de Logu. Paret chi Lionora apat postu totu in d-una Carta unu còditze tzivile, unu còditze penale e unu còditze rurale. Sa Carta de Logu chèrfida dae sa zuighissa Lionora at sobradu su Rennu de Arbaree e est abarrada bàlida finas a su 1826 atraessande sos sèculos e sas dominassiones cadalanu-aragonesa, ispanniola e piemontesa. Sa Carta de Logu est de importu mannu ca regollit lezes chi fun modernas zai in su mesuevu europeu e sardu, pro esempru: lezes chi pertocan s’amparu e sa defensa de sos deretos de sa fèmina pro su rolu etotu chi sa fèmina aiat (e at fintzas oe) a manu de intro de sa sotziedade; o fintzas lezes pro s’amparu de sa natura e de sas risossas de su territòriu, ma non custu ebbia; lezes pro regulare su tratamentu in sa sotziedade matessi.

Sa Carta de Logu at unu Proèmiu e 198 capìtulos gai ordinzados in sa manera chi sighit: sos primos 132 pertocan su còditze tzivile e penale, e intro sos 66 capìtulos chi sighin tocan su còditze rurale zai fatu e imprendadu dae su zùighe Marianu IV e postu in mesu in s’ùrtima imprenta fata dae Lionora. Sa Carta, ducas, serbiat pro amparare sa zustìssia, a dare règulas in su tratamentu intre sos tzitadinos, sos deretos de sa crèsia e de totu sa zente de su Rennu. Sos inditos chi agatamus in sa Carta lean meda in cunsideru sa chistione de sa cunzadura de sas terras, su tribàlliu in sa binza, in s’ortu e in totu sas terras de massajia. Dat inditos e cundennas contra a chie ponet impèdumos pro sa cunzadura de sas terras; contra sos meres de sos pegos chi intran in sas terras anzenas; contra a chie ponet fogu in sos campos innanti de s’oto de cabidanni e gasi nende.

Lompimus como a bìdere cale sardu fit impreadu in sa Carta de Logu. Dae un’anàlisi funduda fata dae sos linguistas modernos su sardu impreadu pro sa Carta de Logu fit su sardu arborense. Semus chistionende, ducas, de una faeddada a làcana intre su sardu campidanesu e su logudoresu. Su sardu arborense est faeddadu, mancari cun carchi mudadura e difarèntzias, prus a susu de Aristanis in sa penìsula de su Sinis /Cabras) e fintzas in sas biddas muntanninas de su Mandrolisai e de sa Barbaza de josso e est su chi, prus o mancu, su chi oe naramus ‘sardu de anfizona’ o ‘de làcana’ e fintzas ‘limba de mesania’, intre sas duas faeddadas mannas de su sardu etotu. Fintzas in sa Carta de Logu, sa limba si distinghet pro su limbazu tènnicu cun frases frimas chi agatamus prus de una bia e cun pagas castas in donzi parte. In donzi manera nos podimus assegurare su matessi de s’impreu de faeddos e frases de sa limba faeddada in cussos tempos.

In sa Carta de Logu agatamus sa labialisadura de sa A protònica pro assimilassione , mira su sardu campidanesu de susu e barbaritzinu , sardu campidanesu de josso , contra a logudoresu ; iscumpàssida de sa vocale protònica U in co(n)iugare –ata>coyada, mira su sardu logudoresu contra a su sardu campidanesu ; frimesa de sa vocale curtza etimològica de coa in d-unos cantos morfemas averbiales pro esempru in su proèmiu sa froma comente a sa froma sardu-logudoresa de josso e fintzas sa froma sardu campidanesa de làcana e de s’Ozastra contra a su sardu campidanesu de mesu e de josso ; mudamentu de sos nessos –QU/GU- in –bb- inue su latinu ch’est bessidu e su latinu ch’est bessidu e ; bessida in -nt- e azunta de sa vocale de apozu (paragògica) pro sa de tres persones plurales de sos verbos de gai comente in sardu campidanesu contra a su chi nd’est resessidu de su sardu logudoresu antigu e modernu; in prus fromas lessicales de sos territòrios de làcana intre su sardu logudoresu e su sardu campidanesu, pro esempru: , , ;